Σάββατο 25 Απριλίου 2015

Ο φόβος στη νηπιακή ηλικία και η αντιμετώπιση του.




Ο φόβος αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε επικίνδυνες καταστάσεις και μπορεί να χαρακτηριστεί ως προσαρμοστική, χρήσιμη συμπεριφορά. Οι φόβοι της παιδικής ηλικίας είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι των πρώτων χρόνων ανάπτυξης του παιδιού και αποτελούν αποτελεσματικό μέσο αποφυγής επικίνδυνων καταστάσεων ή/ και αντικειμένων. Μπορεί να  είναι  φόβοι πραγματικοί (π.χ. φόβος για τις αστραπές) ή φανταστικοί (π.χ. φαντάσματα). Σε μία έρευνα για την προβληματική συμπεριφορά των φυσιολογικών παιδιών διαπιστώθηκε ότι 90% των παιδιών είχαν ποικίλους φόβους. Παρόλο ότι οι φόβοι είναι ως ένα βαθμό κάτι συνηθισμένο στην παιδική ηλικία, η σοβαρότητά τους μπορεί να κριθεί μόνον από τις συνέπειες που έχουν στην καθημερινή ζωή του παιδιού.
Οι φόβοι διακρίνονται σε έμφυτους και επίκτητους. Έμφυτοι φόβοι είναι αυτοί με τους οποίους το παιδί γεννιέται, ενώ επίκτητοι φόβοι είναι εκείνοι που δημιουργούνται από το περιβάλλον.
Έμφυτοι φόβοι:
  1. Ο φόβος του πόνου: Το βρέφος κλαίει όταν πονάει.
  2. Ο φόβος του δυνατού θορύβου (π.χ. βροντές, ένα δυνατό χτύπημα της πόρτας).
  3. Ο φόβος που νιώθει το μικρό παιδί από την απότομη απώλεια στηρίγματος, ο ίλιγγος, το ύψος. Αν κρατήσουμε το μικρό παιδί από ένα μπαλκόνι ή ένα ανοιχτό παράθυρο κλαίει και φοβάται.
  4. Ο φόβος των ξένων ανθρώπων, φόβος στη θέα απρόοπτων, μεγάλων αντικειμένων (γύρω στο ένα έτος).
  5. 1-2 χρονών: Ο φόβος αποχωρισμού του παιδιού από τους γονείς του, φόβος για τους ξένους (συχνά διαρκούν έως τα 3-4 χρόνια).
  6. 2-4 χρονών: Πολλοί φόβοι: Δυνατοί θόρυβοι, ζώα, σκοτάδι, αλλαγή του περιβάλλοντος του παιδιού, μάσκες.
  7. 5 χρονών: Ζώα, “κακοί” άνθρωποι, σκοτάδι, αποχωρισμός από το γονιό, φόβος για σωματική βλάβη. Στην ηλικία αυτή οι φόβοι σχετίζονται περισσότερο με τις καθημερινές εμπειρίες των παιδιών (π.χ. χτύπημα, πέσιμο, δάγκωμα σκυλιού).
  8. 6 χρονών: Υπερφυσικά πλάσματα (μάγισσες, φαντάσματα), θύελλα, κεραυνοί, σκοτάδι κτλ. Οι φόβοι συνήθως προέρχονται από ταινίες, βιβλία κτλ. Στην ηλικία αυτή επίσης είναι συχνοί οι εφιάλτες, που πιθανόν να οφείλονται σε φόβους που το παιδί βιώνει κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Καθώς το παιδί μεγαλώνει, οι φόβοι από απτοί και συγκεκριμένοι γίνονται αόρατοι και απροσδιόριστοι: π.χ. φόβος για το σκοτάδι, να μένει μόνο του, φόβος για την αποτυχία, την αρρώστια, το θάνατο.
Γενικά, στην ηλικία των 2 ετών περίπου έχουμε πολλούς φόβους γιατί σε αυτό το εξελικτικό στάδιο το παιδί έχει μεγαλύτερη κατανόηση και αντίληψη του κόσμου γύρω του. Ωστόσο η ικανότητά του δεν είναι τόσο μεγάλη ώστε να μπορεί να εξηγήσει απόλυτα όλα όσα συμβαίνουν.
Επίκτητοι φόβοι – Αίτια:

Οι επίκτητοι φόβοι δημιουργούνται από
  • την τηλεόραση (έργα με άγρια ζώα, πολέμους, ναυάγια, καταστροφές), τα ΜΜΕ γενικά και το τσίρκο,
  • τα παραμύθια με θηρία, κακές μητριές, εγκαταλείψεις ή / και φόνους,
  • τις τιμωρίες ή τις απειλές τιμωριών (π.χ. “θα πεθάνω έτσι που με στενοχωρείς”),
  • το παράδειγμα των μεγάλων (π.χ. μία μαμά που φοβάται να μένει μόνη της στο σπίτι),
  • τον εκφοβισμό των γονέων (π.χ. μπαμπούλας).

Τα όρια μεταξύ φυσιολογικής αντίδρασης  και υπερβολικού φόβου είναι δύσκολο να καθοριστούν κυρίως λόγω της εξελικτικής πορείας του παιδιού αλλά και της αδυναμίας του να εκφράσει λεκτικά το πρόβλημά του. Παρ’ όλ’ αυτά  είναι απαραίτητη η διερεύνηση και η αντιμετώπιση φόβων, οι οποίοι φαίνονται υπερβολικοί ή διατηρούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, επηρεάζοντας την ομαλή λειτουργικότητα του παιδιού.
Επίσης, μερικοί τρόποι με τους οποίους τα παιδιά «μαθαίνουν» να είναι αγχώδη και να φοβούνται όταν:
χρησιμοποιούνται ως έμπιστοι από τους γονείς τους,
  1. οι γονείς τους απαιτούν από αυτά να είναι «τέλεια»,
  2. οι γονείς δεν παρέχουν σαφή όρια στα παιδιά, απαραίτητα ώστε αυτά να νιώθουν ασφαλή.


Για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι φόβοι των παιδιών, οι γονείς χρειάζεται να αποφεύγουν:

  • να επιτρέπουν στα παιδιά υπερβολική έκθεση στα ΜΜΕ,
  • να μιλούν απρόσεκτα μπροστά στα παιδιά τους (π.χ. συζητήσεις για διαρρήξεις ή εγκληματικές ενέργειες),
  • να χρησιμοποιούν απειλές.

Όσο γελοίος κι αν φαίνεται ο φόβος του παιδιού, ο γονιός πρέπει να τον παίρνει πάντοτε στα σοβαρά!

Βασιλική Παππά, MSc, PhD, Ψυχολόγος στα Εκπαιδευτήρια Χουρδάκη


http://www.hourdaki.edu.gr/

https://www.facebook.com/EkpaideutiriaChourdaki?fref=ts

Κυριακή 19 Απριλίου 2015

Η ειδική διάλεκτος της ενθάρρυνσης.




Η ενθάρρυνση είναι μία από τις σημαντικότερες δυνατότητες που έχουμε να βελτιώσουμε τη σχέση μας με τα παιδιά. Είναι η διαδικασία με την οποία συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στα θετικά τους σημεία, καλλιεργώντας με αυτόν τον τρόπο την αυτοεκτίμησή τους. Ο γονιός που ενθαρρύνει, βοηθά τα παιδιά να  δεχτούν τα λάθη τους και να μάθουν από αυτά. Τα βοηθά να καλλιεργήσουν το θάρρος να μην είναι τέλεια.

Τα παιδιά έχουν μάθει να αντλούν την αίσθηση της αξίας τους με το να δέχονται αμοιβές και τιμωρίες από αυτούς που ασκούν εξουσία. Για να τα βοηθήσουμε να καλλιεργήσουν το αίσθημα της αυτοεκτίμησης, είναι καλό να τονίζουμε ό, τι μας αρέσει και ό, τι εκτιμάμε από αυτά που κάνουν, αντί να συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στα λάθη τους.

Έχουμε μάθει να πιστεύουμε ότι ο έπαινος ενθαρρύνει. Δεν συνειδητοποιούμε όμως ότι αρκετά συχνά ο έπαινος είναι αποθαρρυντικός. Με την πρώτη ματιά έπαινος και ενθάρρυνση μοιάζουν. Αυτό συμβαίνει γιατί και οι δυο συγκεντρώνουν την προσοχή στη θετική συμπεριφορά. Όμως, ο έπαινος είναι ένα είδος ανταμοιβής. Καλλιεργεί ένα αίσθημα ανταγωνισμού. Δίνεται όταν κερδίζουμε, όταν είμαστε οι καλύτεροι. Ο έπαινος εστιάζει στο αποτέλεσμα.
Η ενθάρρυνση δίνεται για την προσπάθεια ή για τη βελτίωση, όσο μικρή κι αν είναι. Ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός που ενθαρρύνει, δεν ενδιαφέρεται να συγκρίνει το παιδί με άλλα. Αντίθετα, δείχνει ότι ενδιαφέρεται ώστε το παιδί να δεχτεί τον εαυτό του και να καλλιεργήσει το θάρρος ν” αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Η ενθάρρυνση αποβλέπει στο να βοηθήσει το παιδί να νιώσει ότι αξίζει. Έτσι λοιπόν προσπαθεί να το κινητοποιήσει ώστε να δρα με εσωτερική παρόρμηση.

Ο έπαινος, όπως και η τιμωρία, είναι μια μέθοδος κοινωνικού ελέγχου. Η υπερβολική εξάρτηση από τον έπαινο μπορεί να έχει ανασταλτικά αποτελέσματα. Τα παιδιά ίσως πιστέψουν ότι η αξία τους εξαρτάται από τη γνώμη των άλλων. Το παιδί που έχει αυτή την πεποίθηση συνήθως πετυχαίνει να εξασφαλίσει τον έπαινο. Έτσι όμως ο έπαινος ίσως κάνει το παιδί να θέλει να συνεργαστεί μόνον όταν το επαινούν. Αν δεν το επαινούν, το παιδί ίσως πάψει να συνεισφέρει. Το μήνυμα που παίρνει είναι: «αξίζω μόνον όταν ευχαριστώ τους άλλους».

Τα αποθαρρυμένα παιδιά που έχουν αυτή την πεποίθηση σπάνια κάνουν κάτι που να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των ενηλίκων. Γι” αυτό και σπάνια παίρνουν τον έπαινο. Όταν όμως έρχεται η ανταμοιβή, τότε συχνά η συμπεριφορά τους μπορεί να χειροτερέψει ξαφνικά για μία από τις ακόλουθες αιτίες:

1)Δεν πιστεύουν ότι αξίζουν τον έπαινο και νιώθουν την ανάγκη να αποδείξουν πόσο λίγο αξίζουν.

2)Φοβούνται ότι ποτέ δε θα μπορέσουν ξανά να κερδίσουν τον έπαινο. Από το φόβο της αποτυχίας, σταματούν να προσπαθούν.

Έτσι ο έπαινος για το αποθαρρυμένο παιδί που έχει απόλυτη ανάγκη για αναγνώριση, ίσως έχει το αποτέλεσμα να το αποθαρρύνει ακόμα περισσότερο.
Όταν κάνουμε παρατηρήσεις για τις προσπάθειες των παιδιών, πρέπει να προσέχουμε πολύ ν” αποφεύγουμε να κάνουμε αξιολόγηση του έργου τους! Πολύ συχνά κάνουμε θετικές παρατηρήσεις με τη μορφή του επαίνου. Αυτές οι παρατηρήσεις εκφράζουν τις δικές μας αξίες και τη γνώμη μας, αντί να βοηθούν τα παιδιά να πιστέψουν στον εαυτό τους.
Καλό είναι οι λέξεις και οι εκφράσεις που δηλώνουν αξιολόγηση (θετική ή αρνητική) να αποφεύγονται. Ακόμα και οι εκφράσεις και οι λέξεις που δηλώνουν θετική αξιολόγηση (έπαινος): καλός, σπουδαίος, άριστος κλπ. μπορούν να αντικαθίστανται από λέξεις ή /και εκφράσεις που ενθαρρύνουν. Η ενθάρρυνση συγκεντρώνει την προσοχή στην εσωτερική αξιολόγηση και τη συνεισφορά του παιδιού.

Κάποιες από τις φράσεις που είναι λειτουργικές είναι:

-«Μου αρέσει ο τρόπος που το χειρίστηκες».
-«Χαίρομαι που σου αρέσει η μελέτη».
-«Φαίνεται ότι ευχαριστήθηκες μ” αυτό».
-«Ευχαριστώ, εκτιμώ αληθινά ότι… ».
-«Φαίνεται ότι κατέβαλες μεγάλη προσπάθεια γι” αυτό».
-«Κοίταξε πόση πρόοδο έχεις κάνει» (προσδιορίστε με ακρίβεια πώς και πού έχει κάνει την πρόοδο)
-«Σε εμπιστεύομαι!»


Βασιλική Παππά, MSc, PhD, Ψυχολόγος στα Εκπαιδευτήρια Χουρδάκη



Πανδρόσου 45 Π.Φάληρο
Τηλ:2109833353, 2109818609
Email: info@hourdaki.edu.gr