Ο φόβος στη νηπιακή ηλικία και η αντιμετώπιση του.

Ο φόβος αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε επικίνδυνες καταστάσεις και μπορεί να χαρακτηριστεί ως προσαρμοστική, χρήσιμη συμπεριφορά. Οι φόβοι της παιδικής ηλικίας είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι των πρώτων χρόνων ανάπτυξης του παιδιού και αποτελούν αποτελεσματικό μέσο αποφυγής επικίνδυνων καταστάσεων ή/ και αντικειμένων. Μπορεί να  είναι  φόβοι πραγματικοί (π.χ. φόβος για τις αστραπές) ή φανταστικοί (π.χ. φαντάσματα). Σε μία έρευνα για την προβληματική συμπεριφορά των φυσιολογικών παιδιών διαπιστώθηκε ότι 90% των παιδιών είχαν ποικίλους φόβους. Παρόλο ότι οι φόβοι είναι ως ένα βαθμό κάτι συνηθισμένο στην παιδική ηλικία, η σοβαρότητά τους μπορεί να κριθεί μόνον από τις συνέπειες που έχουν στην καθημερινή ζωή του παιδιού.

Οι φόβοι διακρίνονται σε έμφυτους και επίκτητους. Έμφυτοι φόβοι είναι αυτοί με τους οποίους το παιδί γεννιέται, ενώ επίκτητοι φόβοι είναι εκείνοι που δημιουργούνται από το περιβάλλον.

Έμφυτοι φόβοι:

1. Ο φόβος του πόνου: Το βρέφος κλαίει όταν πονάει.
2. Ο φόβος του δυνατού θορύβου (π.χ. βροντές, ένα δυνατό χτύπημα της πόρτας).
3. Ο φόβος που νιώθει το μικρό παιδί από την απότομη απώλεια στηρίγματος, ο ίλιγγος, το ύψος. Αν κρατήσουμε το μικρό παιδί από ένα μπαλκόνι ή ένα ανοιχτό παράθυρο κλαίει και φοβάται.
4. Ο φόβος των ξένων ανθρώπων, φόβος στη θέα απρόοπτων, μεγάλων αντικειμένων (γύρω στο ένα έτος).
5. 1-2 χρονών: Ο φόβος αποχωρισμού του παιδιού από τους γονείς του, φόβος για τους ξένους (συχνά διαρκούν έως τα 3-4 χρόνια).
6. 2-4 χρονών: Πολλοί φόβοι: Δυνατοί θόρυβοι, ζώα, σκοτάδι, αλλαγή του περιβάλλοντος του παιδιού, μάσκες.
7. 5 χρονών: Ζώα, “κακοί” άνθρωποι, σκοτάδι, αποχωρισμός από το γονιό, φόβος για σωματική βλάβη. Στην ηλικία αυτή οι φόβοι σχετίζονται περισσότερο με τις καθημερινές εμπειρίες των παιδιών (π.χ. χτύπημα, πέσιμο, δάγκωμα σκυλιού).
8. 6 χρονών: Υπερφυσικά πλάσματα (μάγισσες, φαντάσματα), θύελλα, κεραυνοί, σκοτάδι κτλ. Οι φόβοι συνήθως προέρχονται από ταινίες, βιβλία κτλ. Στην ηλικία αυτή επίσης είναι συχνοί οι εφιάλτες, που πιθανόν να οφείλονται σε φόβους που το παιδί βιώνει κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Καθώς το παιδί μεγαλώνει, οι φόβοι από απτοί και συγκεκριμένοι γίνονται αόρατοι και απροσδιόριστοι: π.χ. φόβος για το σκοτάδι, να μένει μόνο του, φόβος για την αποτυχία, την αρρώστια, το θάνατο.

Γενικά, στην ηλικία των 2 ετών περίπου έχουμε πολλούς φόβους γιατί σε αυτό το εξελικτικό στάδιο το παιδί έχει μεγαλύτερη κατανόηση και αντίληψη του κόσμου γύρω του. Ωστόσο η ικανότητά του δεν είναι τόσο μεγάλη ώστε να μπορεί να εξηγήσει απόλυτα όλα όσα συμβαίνουν.

Επίκτητοι φόβοι – Αίτια:

Οι επίκτητοι φόβοι δημιουργούνται από

• την τηλεόραση (έργα με άγρια ζώα, πολέμους, ναυάγια, καταστροφές), τα ΜΜΕ γενικά και το τσίρκο,
• τα παραμύθια με θηρία, κακές μητριές, εγκαταλείψεις ή / και φόνους,
• τις τιμωρίες ή τις απειλές τιμωριών (π.χ. “θα πεθάνω έτσι που με στενοχωρείς”),
• το παράδειγμα των μεγάλων (π.χ. μία μαμά που φοβάται να μένει μόνη της στο σπίτι),
• τον εκφοβισμό των γονέων (π.χ. μπαμπούλας).

Τα όρια μεταξύ φυσιολογικής αντίδρασης  και υπερβολικού φόβου είναι δύσκολο να καθοριστούν κυρίως λόγω της εξελικτικής πορείας του παιδιού αλλά και της αδυναμίας του να εκφράσει λεκτικά το πρόβλημά του. Παρ’ όλ’ αυτά  είναι απαραίτητη η διερεύνηση και η αντιμετώπιση φόβων, οι οποίοι φαίνονται υπερβολικοί ή διατηρούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, επηρεάζοντας την ομαλή λειτουργικότητα του παιδιού.

Επίσης, μερικοί τρόποι με τους οποίους τα παιδιά «μαθαίνουν» να είναι αγχώδη και να φοβούνται όταν:

χρησιμοποιούνται ως έμπιστοι από τους γονείς τους,

1. οι γονείς τους απαιτούν από αυτά να είναι «τέλεια»,
2. οι γονείς δεν παρέχουν σαφή όρια στα παιδιά, απαραίτητα ώστε αυτά να νιώθουν ασφαλή.

Για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι φόβοι των παιδιών, οι γονείς χρειάζεται να αποφεύγουν:

• να επιτρέπουν στα παιδιά υπερβολική έκθεση στα ΜΜΕ,
• να μιλούν απρόσεκτα μπροστά στα παιδιά τους (π.χ. συζητήσεις για διαρρήξεις ή εγκληματικές ενέργειες),
• να χρησιμοποιούν απειλές.

Όσο γελοίος κι αν φαίνεται ο φόβος του παιδιού, ο γονιός πρέπει να τον παίρνει πάντοτε στα σοβαρά!

Βασιλική Παππά, MSc, PhD, Ψυχολόγος στα Εκπαιδευτήρια Χουρδάκη

http://www.hourdaki.edu.gr/

https://www.facebook.com/EkpaideutiriaChourdaki?fref=ts